ประชาพิจารณ์ในทางรัฐธรรมนูญ

ประชาพิจารณ์ในทางรัฐธรรมนูญ

เป้าหมาย

ประชาพิจารณ์ในทางรัฐธรรมนูญ หมายถึง กระบวนการที่เปิดโอกาสให้ฝ่ายต่าง ๆ ทั้งภาครัฐและประชาชนมีส่วนร่วมนำเสนอข้อมูล คำแถลง จุดยืน ข้อเท็จจริง และความคิดเห็นทั้งในเชิงสนับสนุนหรือคัดค้าน เกี่ยวกับนโยบาย ร่างกฎหมาย หรือการริเริ่มโครงการของรัฐ เพื่อให้รัฐนำข้อพิจารณาของทุกฝ่ายไปเปรียบเทียบผลดีผลเสีย หาจุดสมดุลที่เหมาะสม และใช้ดุลยพินิจอย่างรอบคอบ โปร่งใส และมีความรับผิดชอบ ก่อนที่จะตัดสินใจตามอำนาจที่มีอยู่ต่อไป หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง ประชาพิจารณ์ต้องเกิดขึ้นก่อนการตัดสินใจของรัฐ ดังนั้น หากรัฐได้ตัดสินใจในโครงการใด ๆ ไปก่อนแล้วกระบวนการที่เกิดขึ้นจึงไม่ใช่การรับฟังหรือการปรึกษาหารือ หากเป็นเพียงการประชาสัมพันธ์เท่านั้น

กลุ่มเป้าหมาย

• กรณีที่มีกฎหมายบัญญัติให้มีการออกเสียงประชามติ (รัฐธรรมนูญ มาตรา 165)
• ก่อนการอนุญาตหรือการดําเนินโครงการ หรือกิจกรรมใดที่อาจมีผลกระทบต่อคุณภาพสิ่งแวดล้อม สุขภาพอนามัย คุณภาพชีวิต หรือส่วนได้เสียสําคัญอื่นใดที่เกี่ยวกับตน หรือชุมชนท้องถิ่น (รัฐธรรมนูญ มาตรา 57 วรรคหนึ่ง)
• ก่อนการดําเนินการวางแผนพัฒนาสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรม การเวนคืนอสังหาริมทรัพย์ การวางผังเมือง การกําหนดเขตการใช้ประโยชน์ในที่ดิน และการออกกฎที่อาจมีผลกระทบต่อส่วนได้เสียสําคัญของประชาชน (รัฐธรรมนูญ มาตรา 57 วรรคสอง)
• ก่อนการดําเนินการโครงการ หรือกิจกรรมที่อาจก่อให้เกิดผลกระทบต่อชุมชนอย่างรุนแรงทั้งทางด้านคุณภาพสิ่งแวดล้อม ทรัพยากรธรรมชาติและสุขภาพ (รัฐธรรมนูญ มาตรา 67 วรรคสอง)

ทำอย่างไร

กระบวนการรับฟังความคิดเห็นของประชาชนโดยวิธีประชาพิจารณ์ในประเทศไทยนั้น เริ่มแรกได้กระทำโดยอาศัยอำนาจตามบทบัญญัติของกฎหมายเฉพาะเรื่อง เช่น พรบ.มาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม 2511 / พรบ.การจัดรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม 2517 / พรบ.การผังเมือง 2518 เป็นต้น ซึ่งมีบทบัญญัติกำหนดให้หน่วยงานภาครัฐต้องจัดให้มีการรับฟังความคิดเห็นของประชาชนก่อนตัดสินใจดำเนินโครงการตามกฎหมายเฉพาะหน้าดังกล่าว นอกจากนี้ยังอาจอาศัยอำนาจตามระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการรับฟังความคิดเห็นสาธารณะโดยวิธีประชาพิจารณ์ พ.ศ.2539 ซึ่งได้กำหนดหลักเกณฑ์และวิธีการรับฟังความเห็นของประชาชนเป็นการทั่วไป กระทั่งรัฐธรรมนูญปี2540 ได้รับรองให้ “การรับฟังความคิดเห็นของประชาชนเป็นสิทธิขั้นพื้นฐาน” เป็นครั้งแรก ในมาตรา59 ซึ่งบัญญัติว่า “บุคคลย่อมมีสิทธิได้รับข้อมูล คำชี้แจง และเหตุผลจากหน่วยงานราชการ หน่วยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ หรือราชการส่วนท้องถิ่น ก่อนการอนุญาตหรือการดำเนินโครงการหรือกิจกรรมใดที่อาจมีผลกระทบต่อคุณภาพสิ่งแวดล้อม สุขภาพอนามัย คุณภาพชีวิต หรือส่วนได้เสียสำคัญอื่นใดที่เกี่ยวกับตน ชุมชน ท้องถิ่น และสิทธิแสดงความคิดเห็นของตนในเรื่องดังกล่าว ทั้งนี้ ตามกระบวนการรับฟังความคิดเห็นของประชาชนที่กฎหมายบัญญัติ”